Diagnostyka astmy w pigułce

Świszczący oddech, kaszel, duszność czy trudności ze snem spowodowane utrudnionym oddychaniem… To są najczęstsze problemy, z którymi zgłaszają się pacjenci do lekarza w przypadku podejrzenia astmy.   

ASTMA – co to znaczy?
Astma to choroba, która charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym w obrębie dróg oddechowych. W tym schorzeniu oskrzela nadmiernie reagują na działanie różnych czynników (m.in. alergenów, zimnego powietrza, dymu tytoniowego, uprawiania wysiłku fizycznego). Dochodzi wtedy do skurczu mięśni gładkich, obrzęku błony śluzowej oskrzeli i wydzielania śluzu w ich obrębie, a w miarę postępowania choroby nawet do przebudowy ich ściany.  Konsekwencją tych nieprawidłowości jest zwężenie dróg oddechowych, a co za tym idzie ograniczenie przepływu powietrza w ich obrębie. Skutkuje to  występowaniem wyżej wymienionych objawów, które niepokoją chorych i utrudniają ich codzienne funkcjonowanie.    

Jakie są podstawowe metody diagnostyki astmy? 
Rozpoznanie astmy opiera się na stwierdzeniu obecności charakterystycznych dolegliwości u pacjenta oraz wykryciu nieprawidłowości w wynikach badań dodatkowych. 

Rozmowa z pacjentem
Na początku lekarz przeprowadza dokładny wywiad z pacjentem, podczas którego może zapytać o niepokojące dolegliwości i ogólny stan zdrowia chorego. To pozwoli na wstępną ocenę, czy przyczyną objawów pacjenta może być astma, czy też inna choroba – m.in. zakażenie dróg oddechowych czy  przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).

Oto kilka przykładowych pytań, jakie może zadać lekarz podczas takiej rozmowy:

  • Jakie objawy niepokoją pacjenta? 
    Najczęściej zgłaszanymi przez chorych na astmę nieprawidłowościami są świszczący oddech, kaszel, duszność i uczucie ściskania w klatce piersiowej.  
  • Jak często te dolegliwości występują? 
    Objawy najczęściej występują w nocy lub zaraz po przebudzeniu.  Charakterystyczna dla astmy jest zmienność nasilenia jej objawów w ciągu doby.  
  • Czy istnieją czynniki, które wywołują lub nasilają te objawy? 
    Najczęściej napad astmy pojawia się lub nasila podczas:
    – wysiłku fizycznego (szczególnie na zimnym powietrzu), 
    – śmiania się,
    – narażenia na zanieczyszczone powietrze lub alergeny, 
    – zakażeń wirusowych górnych dróg oddechowych,
    – pod wpływem silnych emocji.
  • Czy u pacjenta stwierdzono alergię? 
    Występowanie alergii u pacjenta nie jest równoznaczne z rozpoznaniem astmy, natomiast zwiększa ryzyko jej rozwoju.  
  • Jakie leki przyjmuje pacjent? 
    Niektóre leki w mogą wywoływać lub nasilać objawy astmy. Są to niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz preparaty zawierające: beta-blokery lub kwas acetylosalicylowy.  Dlatego warto przed wizytą u lekarza spisać wszystkie leki przyjmowane przez pacjenta w ostatnim czasie – zarówno te przepisane przez lekarza, jak i kupione w aptece bez recepty. 
  • Czy w środowisku domowym lub w pracy pacjent jest narażony na sierść zwierząt, kurz, pył opary chemikaliów lub dym tytoniowy?
    Podane wyżej czynniki mogą wywoływać lub nasilać objawy astmy. 
  • Czy wśród osób bliskich pacjentowi ktoś miał stwierdzoną alergię lub astmę?  
    Występowanie astmy u rodziców czy rodzeństwa pacjenta również zwiększa ryzyko wystąpienia astmy.    

Badanie przedmiotowe    
Po rozmowie z pacjentem lekarz przeprowadza dokładne badanie ze szczególnym uwzględnieniem oceny prawidłowego funkcjonowania dróg oddechowych chorego. W tym celu lekarz może posłużyć się stetoskopem, dzięki któremu  będzie mógł usłyszeć nad polami płucnymi chorego charakterystyczne dźwięki, tzw. świsty i furczenia. 

Badania pomocnicze
Do potwierdzenia diagnozy astmy niezbędne jest też wykonanie testów oceniających funkcjonowanie płuc i przepływ powietrza przez drogi oddechowe pacjenta. Ich celem jest potwierdzenie obecności zwężenia dróg oddechowych i  wykazanie nadmiernej zmienności przepływu powietrza podczas wykonywania wydechu. 

  • Spirometria 
    Badanie spirometryczne jest  wykonywane przy pomocy urządzenia – spirometru. Podczas badania pacjent oddycha wyłącznie przez specjalny ustnik. Ten test służy do pomiaru  objętości powietrza w powietrzu wdychanym i wydychanym oraz oceny natężonego wydechu.  
  • Próba prowokacyjna 
    To badanie może być przeprowadzone, jeśli objawy zgłaszane przez pacjenta wyraźnie świadczą o astmie, natomiast wynik badania spirometrycznego nie wykazał nieprawidłowości. Najpierw wykonywane jest badanie spirometryczne. Następnie pacjentowi podawana jest substancja wywołująca skurcz oskrzeli – metacholina lub histamina, po czym badanie spirometryczne jest ponawiane. Na podstawie porównania wyników obu spirometrii można ocenić reaktywność dróg oddechowych pacjenta. Nieprawidłowy wynik tego testu świadczy o ich nadreaktywności. 
  • Próba rozkurczowa 
    To kolejne badanie wykorzystywane do diagnostyki astmy, podczas którego pacjent otrzymuje lek – w tym przypadku jest to lek, który rozszerzy jego drogi oddechowe. Zarówno przed, jak i po podaniu leku pacjent będzie miał wykonane badanie spirometryczne. Ten test pozwala ocenić, czy zwężenie dróg oddechowych jest odwracalne. 
  • Pomiar szczytowego przepływu wydechowego (PEF)
    To badanie przeprowadzane jest w warunkach domowych przez pacjenta przy użyciu przepływomierza szczytowego (tzw. pikflometru). Podczas wykonywania testu mierzona jest maksymalna prędkość powietrza podczas wykonywania gwałtownego wydechu. Pacjent powinien dokonać takiego pomiaru 2 razy w ciągu doby – wieczorem, przed zaśnięciem oraz rano, zaraz po przebudzeniu. Te dwa wyniki podstawione do odpowiedniego wzoru pozwalają wyliczyć dobową zmienność PEF. 
  • Badania wykrywające alergię 
    Najprawdopodobniej będą to punktowe testy skórne, dzięki którym będzie można zidentyfikować czynnik, który może wywołać napady astmatyczne. 
  • Badanie stężenia tlenku azotu w powietrzu wydychanym (FENO)
    Podczas wykonywania tego testu mierzona jest ilość tlenku azotu w wydychanym powietrzu pacjenta. Wynik pomiaru powyżej normy świadczy o stanie zapalnym toczącym się w obrębie dróg oddechowych, co jest jedną z cech charakterystycznych w astmie.  
  • RTG klatki piersiowej 
    Dzięki zobrazowaniu klatki piersiowej pacjenta, lekarz będzie mógł wykluczyć nieprawidłowości  budowy dróg oddechowych lub inne choroby, które mogą wywoływać podobne objawy, jak w astmie. Dodatkowo mogą zostać uwidocznione nieprawidłowości w obrębie płuc, które pojawiają się w przypadku zaostrzenia astmy. 

Jeśli lekarz stwierdzi, że dolegliwości pacjenta wskazują też na inne schorzenie, może wykonać dodatkowe badania. 

Co dalej? 
W przypadku potwierdzenia diagnozy astmy kolejnym krokiem będzie określenie stopnia zaawansowania astmy oraz ustalenie indywidualnego planu postępowania. Astmy nie można wyleczyć, ale jej objawy mogą być skutecznie kontrolowane. Dlatego bardzo ważna jest współpraca chorego z lekarzem i edukacja pacjentów. Pozwala to na poprawę jakości życia chorego oraz odpowiednią reakcję w przypadku wystąpienia napadu astmy, szczególnie silnego stanu zaostrzenia choroby, który może stanowić zagrożenie życia.  

Nota o autorze:
Izabela Gronostajska
Studentka V roku kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Medyczny w Białymstoku

Bibliografia: 
[1] Global Strategy for Asthma Management and Prevention 2020: https://ginasthma.org/wp-content/uploads/2020/04/GINA-2020-full-report_-final-_wms.pdf
[2] Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2019/20, pod red. dr n.med. Piotra Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019 
[3] Mayo Clinic: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/asthma/diagnosis-treatment/drc-20369660

Recommended Posts